કલમને કરતાલે …. July 17, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment
લો અમે તો ચાલ્યાં પાછા કલમને કરતાલે ….
રોમરોમ શરણાઈ વાગે, કલરવ ડાળે ડાળે
મઘમઘ રંગ સુગંધ બનીને, મહેકે મનને માળે
ટમટમ ટમકે અક્ષર જાણે, નભને તારે તારે
લો અમે તો ચાલ્યાં પાછાં શબ્દને સથવારે ….….
મબલખ અઢળક ઘેરી-ઘેરી, વરસ્યાં નવલખ ધારે
વાંકા કાંઠા તોડી દોડ્યા, ઉરસાગરને નાદે
તટના ત્યાગી નામ પછી તો, ઉડાન પાંખે પાંખે
લો અમે તો ચાલ્યાં પાછાં અક્ષરને અજવાળે ….…
હળવે-હળવે જીવને શિવનો અર્થ પરમ અહીં જાગે
જૂઠ્ઠા જગનો કાજળ-કાળો અહં ભરમ સહુ ભાગે
સચરાચરનો પાર પમાડે, શબ્દ બ્રહ્મની પાળે
લો અમે તો ચાલ્યાં પાછાં કલમને કરતાલે ….
ઈ-વિદ્યાલય-૬ March 14, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment(૬)
ગયા વખતે આપણે કલમ શબ્દ વિશે જાણ્યું. એ અંગે ‘સુરેશદાદા’એ ખૂબ મઝાની વીડિયો મૂકી અને કલમની ઉત્પત્તિ,તેનો ક્રમિક વિકાસ અને એ વિશેનો ઈતિહાસ પણ સમજાવ્યો. મને ખાત્રી છે તમને સૌને ખૂબ આનંદ આવ્યો હશે અને રસ પણ પડ્યો હશે. બરાબર ને? તો ચાલો, હવે કલમ થકી જેના ઉપર અક્ષરો લખાય છે તે ‘કાગળ’ વિશે થોડી વાત કરીએ.
કાગળ શબ્દના જુદા જુદાં સાત-આઠ જેટલા અર્થો થાય. જાણીતા શબ્દકોશો કહે છે તે મુજબ કાગળ એટલે પત્ર,દસ્તાવેજ,એક જાતનું ઝાડ, હૂંડીનો છેલ્લો ભાગ જેના પર લખાય તે, લોન, પત્રિકા, તુમાર, વગેરે. તુમાર એટલે કે લાંબો પત્રવ્યવહાર. હવે આ તો એના બધા અર્થો થયા.
કાગળ શબ્દનું મૂળ શોધતા શોધતા જાણવા મળ્યું કે મુસલમાનો જ્યારે હિંદમાં આવ્યા ત્યારે કાગઝ कागज़ શબ્દ પરથી ગુજરાતીમાં કાગળ શબ્દ દાખલ થયો. પેલું ગીત યાદ આવ્યું?
“ કોરા કાગઝ થા યે મન મેરા…લિખ લિયા નામ ઉસ પે તેરા”…એ કાગઝ.. પણ તે પહેલાં મૂળ તો ફારસીમાં શબ્દ હતો “કાગદ”. તે સમયે ચીંથરાઓને કોહાવ્યા બાદ તેને બરાબર મસળતા કે કૂટતા અને તે પછી તેને માવા જેવો લીસો બનાવી સફાઈદાર પતરાં જેવું બનાવતા અને તેના ઉપર લખતા. તે કાગદ. જૂના જમાનામાં તો લોકો તાડપત્ર પર લખતા. જાણવા મળ્યું છે તે મુજબ પહેલવહેલો જાપાન અને ચીનમાં કાગળ બનાવવામાં આવ્યો હતો. જુદા જુદા દેશમાં કાગળ જુદી જુદી રીતે બનાવવામાં આવે છે.
હા, તો આપણે ફારસી ભાષામાં ‘કાગદ’ શબ્દની વાત કરતા હતા. જો તમે અમદાવાદના હો તો માણેકચોક પાસે કાગદી બજારમાં જરૂર ગયા હશો. ત્યાં ‘કાગદી સોનીવાલા’ને ત્યાંથી જ લોકો વધુમાં વધુ નોટબૂકો ખરીદે. તે હવે સમજાય છે ને?!!
હવે કાગળ અર્થવાળા બીજાં પણ કેટલાક શબ્દો જોઈએ. દા.ત. ટપાલ,ખત,સમાચાર,ચિઠ્ઠી,ચબરખી,વગેરે.. આ ઉપરાંત, કાગળ શબ્દની સાથે ઘણા બધા રૂઢિપ્રયોગો પણ સાંભળવા મળે છે. બરાબર ને? થોડા ઉદાહરણ લઈએ.
કાગળિયા કરવા= છૂટાછેડા લેવા,
કાગળ ફોડવો.= વાત જાહેર કરી દેવી.
કાગળ માંગવો=ભલામણ કરવી.
કાગળની હોડીથી દરિયો ન તરાય= કામ પ્રમાણે સાધન વપરાય.
કાગળે ચડવું= પ્રસિધ્ધ થવું,ચકચાર થવું..
કાગળની કોથળી=નાજુક વસ્તુ.
કાગળિયું કરવું=ન ગમતું કશું થવું. વગેરે વગેરે…
કલમ,કાગળ અને હવે એને લગતો શબ્દ કવિ. સંસ્કૃતમાં क्व् ધાતુ છે તેનો અર્થ થાય જોડવું.. કવિતા જોડનાર કવિ કહેવાય. તે ઉપરાંત શબ્દની વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્રમાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે, कु ધાતુ સાથે अच પ્રત્યય इ જોડીને કવિ શબ્દ બન્યો છે તેનો અર્થ થાય છે ‘આકાશ’, સર્વજ્ઞતા’. કવિઓની કલ્પના અગાધ હોય છે, આકાશ જેટલી. જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ.
હવે આ કવિઓ જે સુંદર રચના કરે તેને કાવ્ય કહેવાય. કાવ્ય શબ્દ कव् ધાતુ પરથી નિષ્પન્ન થયો છે. कव् નો અર્થ થાય છે બોલવું. જેમાં કોઈ વિશેષ કથન હોય, બોધ હોય તે જ કાવ્ય કહેવામાં આવે છે. विशेषणं कवनं भवति तत् काव्यम्। જો કે, કાવ્ય અંગે ઘણી જુદી જુદી વ્યાખ્યાઓ કરવામાં આવી છે. પણ આપણે એ બધી ચર્ચામાં ઊંડા ઉતરતા નથી. એટલું જ જાણી લઈએ કે કવિ શબ્દને સુંદર અને ભાગ્યવાન બનાવે છે, તો શબ્દ કવિને અમર બનાવે છે.
અસ્તુ.
ઈ-વિદ્યાલય-૪ February 27, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment(૪)
હમણાં એક માધ્યમિક શાળામાં ભણતા છોકરાએ પૂછ્યું કે, ગુજરાતી ભાષા આવી ક્યાંથી? અને આપણે જે બોલીએ છીએ તે અને લખાય છે તેમાં ફેર લાગે છે. તો આ બધું શું છે? આવા સવાલો ખૂબ વ્યાજબી પણ છે અને તેના જવાબો જાણવા જરૂરી પણ છે.
આમ તો વાત બહુ લાંબી છે, કારણ કે એનો એક આખો ઈતિહાસ છે. પણ આજે થોડા શબ્દોમાં આપણે એટલું તો સમજી લઈએ કે, ગુજરાતી ભાષા મૂળ ઈન્ડો-આર્યન કૂળમાંથી છૂટી પડેલી છે. પછી સમયની સાથે સાથે જુદી જુદી રીતે વિક્સેલી છે. પહેલાં વેદોના સમયથી સંસ્કૃત,પછી પ્રાકૃત બની તેમાંથી વળી અપભ્રંશ થતી થતી દરેક પ્રાંત મુજબ જુદી જુદી ભાષા બની. દા.ત. ગુજરાતી,બંગાળી,પંજાબી વગેરે. અને પછી તો ગુજરાતમાં પણ ગામે ગામે બોલી બદલાવા માંડી. કેવી નવાઈની વાત છે ને?
બીજું એ કે ગુજરાત ઉપર દરિયાઈ માર્ગે અને જમીન માર્ગે અનેક લોકોએ આવીને ચઢાઈ કરી. દા.ત. શક,હૂણ,મુગલ,પારસી,બ્રીટીશ વગેરે. હવે શું થયું કે, આ બધી પ્રજાના લોકોની બોલીની અસર પણ ગુજરાતી ભાષા ઉપર થઈ. તેથી ઘણાં ગુજરાતી શબ્દોના મૂળ ત્યાંથી પણ મળી આવે છે.
આજે આપણે થોડી એવા શબ્દોની વાતો કરીએ. દા.ત.
‘મારે તમને રૂબરૂ મળવું છે.’
આ વાક્યમાં ‘રૂબરૂ’ શબ્દ છે તે મૂળ ફારસી ભાષામાંથી આવેલો શબ્દ.
ફારસીમાં રૂ એટલે ચહેરો. બ એટલે તરફ.
રૂબરૂ એટલે કે ચહેરા તરફ. નજર આગળ, ચહેરાની સામે, હાજર, સમક્ષ, મોંઢામોંઢ, સામસામે, સન્મુખ વગેરે.
હવે મઝાનો આ શબ્દ જુઓ. રૂમાલ. આગળ કહ્યું તેમ ફારસીમાં રૂ એટલે ચહેરો અને માલ એટલે ઘસવું તે !! આમ, રૂમાલનો અર્થ મોં લૂછવાનો કટકો. અને આપણે રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા જઈએ ત્યારે ઘણીવાર રૂમાલી રોટલી ઓર્ડર કરીએ છીએ ને? તો એના મૂળમાં શું છે, ખબર છે? ફારસીમાં કબૂતરની એક જાતને રૂમાલી કહે છે. હવે કબૂતર તો કેવું ગભરું અને પોચું, નરમ નરમ હોય ને? તો લો, એના પરથી પોચીપોચી અને નરમનરમ ફૂલકા રોટલીનું વિશેષણ આવી ગયું! રૂમાલી રોટલી!
ખરેખર કેવા આશ્ચર્યો અને આનંદભરી આ બધી વાતો અને જાણકારી છે?!!
હવે રૂબ એટલે રજૂઆત. તેના ઉપરથી અરબી શબ્દ ‘રૂબાઈ’ આવ્યો કે જે ફારસી ભાષાની એક પ્રકારની કાવ્ય રચના છે.
બીજો એવો શબ્દ રૂઆબ. રૂઆબ એટલે કે રોફ, ભપકો, ફાંકો,આભિમાન વગેરે. રૂઆબદાર માણસ કહીએ છીએ ને?
વળી અરબી ભાષામાં આવો જ એક ‘રબાબ’ શબ્દ છે તેના ઉપરથી રૂબાબ શબ્દ આવ્યો કે જે એક સારંગી જેવું વાજિંત્રનું નામ બન્યું. મોટે ભાગે ફકીર લોકો એ રાખતા હોય છે.
રશિયાના એક ચાંદીના સિક્કાને રૂબલ કહેવામાં આવે છે.
હા, બીજી એક વાત. દરિયો શબ્દ ફારસી ભાષામાં પણ છે. તેનો અર્થ ખારા પાણીનો મોટો વિસ્તાર થાય છે. ખૂબ જ વિસ્તારવાળું જે કંઈ તે દરિયો. દરિયો કેટલો મોટો છે? દા.ત. દરિયાઈ દિલ એટલે કે, બહુ મોટા મનવાળી વ્યક્તિ. વિશાળ હ્રદય ધરાવતી વ્યક્તિ.
હવે દરિયા અર્થના પણ કેટકેટલા બીજા શબ્દો છે?
સાગર,સમુદ્ર,સિંધુ,જલનિધિ,અબ્ધિ, ઉદધિ,રત્નાકર,અંભોનિધિ,સરિત્પતિ,રત્નાકર વગેરે..
આવતા અંકમાં વધુ વાતો….અલગ અલગ ભાષા અને બોલી અંગે..
ઈ-વિદ્યાલય -૩ February 26, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment( 3 )
પ્રિય શબ્દપ્રેમી વિદ્યાર્થીઓ,
આજના નવા બે શબ્દો છે ‘મુખ્ય વિભાગ’. તમે જોશો કે ઈવિદ્યાલયના પ્રવેશદ્વાર વિશે જાણ્યા પછી આપણને જરૂર પડે છે મુખ્ય વિભાગમાં પહોંચવાની. બરાબર ને? પણ તેની વાત કરતા પહેલાં એક નાનકડી બીજી અગત્યની વાત સમજી લઈએ.
ઘણીવાર આપણને સવાલ થાય કે, આ બધું જાણવાની શી જરૂર? શબ્દ એટલે શબ્દ. તેના મૂળની સાથે આપણને શું લેવા દેવા? તો એનો જવાબ એ છે કે, જેમ આપણે જુદી જુદી જગાઓનો પ્રવાસ કરવા જઈએ છીએ અને તેના વિશે જાણકારી મેળવીએ છીએ ત્યારે કેવી મઝા આવે છે! જેમ કોઈ વાર્તા વાંચીએ ત્યારે પછી શું થયું, કેવી રીતે વગેરે જીજ્ઞાસા જાગે છે અને વાંચતા વાંચતાં આપણને આનંદ મળે છે તે જ રીતે શબ્દના મૂળ અને તેના ક્રમિક વિકાસ વિશે જાણવાનો એક અનોખો આનંદ હોય છે. ‘જ્ઞાન સાથે ગમ્મત’ થાય છે.
આ વિશે ભાઈ શ્રી ઉર્વીશ કોઠારીનો એક સરસ લેખ વાંચવા મળ્યો જેનો થોડો સાર અહીં ટાંકું છું. તે કહે છે કે, જે રીતે એક સારી કવિતા, સારી રમૂજ કે સારી વાર્તા માણી શકાય એવી જ રીતે, ભાષારૂપી હિલસ્ટેશનની વિવિધ જગ્યાઓની સુંદરતા પણ માણી શકાય. ભાષાશાસ્ત્રીઓ ભલે વ્યાકરણના નિયમોમાં ઊંડા ઉતરે અને તેમનો આનંદ મેળવે. પણ મોટા ભાગના લોકો એટલા ઊંડા ઉતર્યા વગર પણ રોજિંદી ભાષામાંથી નાના પણ મજાના ઘૂંટડા ભરી શકે છે.
શબ્દોનું મૂળ અને તેની સાથે સંકળાયેલા બીજા અનેક શબ્દોની વિવિધ વાતો એટલે શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ. તો હવે સવાલ એ થાય કે આવી વિગતો મેળવવી ક્યાંથી? સાર્થ જોડણીકોશ, ભગવદ્ગોમંડળ શબ્દકોશ કે ઇન્ટરનેટ પર www.gujaratilexicon.com જેવા કોશમાં શબ્દોના મૂળની પ્રાથમિક જાણકારી મળી શકે.
આટલી વાત જાણ્યા પછી હવે આપણી મૂળ વાત આપણા આજના શબ્દની.
મુખ્ય અને વિભાગ.
મુખ્ય શબ્દનું મૂળ છે મુખ. સંસ્કૃત ભાષામાં તેનો અર્થ થાય આગળનું કે ઉપરનું. જેમ આપણા શરીરમાં ઉપરનો અને આગળનો ભાગ એટલે આપણું મુખ. મુખ્+ય. ય પ્રત્યય લગાડવાથી શબ્દ (વિશેષણ) બન્યો, મુખ્ય. તે રીતે કોઈપણ વ્યક્તિ આગળ પડતી હોય,અગત્યની હોય તેને મુખ્ય કહેવાય. કોઈપણ વસ્તુ માટે પણ એમ જ કહી શકાય. મુખ્ય શબ્દ એ વિશેષણ છે. દા.ત. મુખ્ય વિભાગ. એટલે કે વિભાગો તો ઘણા હોય.પણ એક ખાસ વિભાગ જેને મુખ્ય વિભાગ કહેવાય.
હવે વિભાગ શબ્દ ક્યાંથી આવ્યો? તેનું મૂળ શું? તો આ પણ સંસ્કૃત શબ્દ છે. એમ કહેવાય છે કે, સંસ્કૃત ભાષા ઘણી ભાષાઓની જનની છે. એટલે ઘણા શબ્દોના મૂળમાં સંસ્કૃત શબ્દો મળે છે.
વિ + ભાગ=વિશેષ રીતે કરેલ વહેંચણી,ભાગ,હિસ્સો વગેરે.
હવે આ બંને શબ્દો વિશે થોડું વધારે સમજીએ.
૧.‘મુખ્ય’ શબ્દના સમાનાર્થી શબ્દોઃ આગેવાન,પ્રથમ,પહેલું,આદિ,પ્રધાન,ખાસ,મહત્વનું,આદ્ય,અગ્રણી,નાયક વગેરે.
વિરોધી શબ્દઃ ગૌણ,અમુખ્ય છેલ્લું,પાછલું વગેરે..
૨.વિભાગ શબ્દના સમાનાર્થી શબ્દોઃ ભાગ,ખંડ હિસ્સો.
વિરોધી શબ્દઃ એક સ્થાને,એકત્ર, એક જગાએ, એક સાથે.સાથે સાથે.
હવે આ બધા શબ્દો પરથી કહેવતો પણ બને અને રૂઢિપ્રયોગો પણ થાય. વળી એક જ શબ્દના અનેક અર્થો પણ થાય. જેમ જેમ ઊંડા ઊતરતા જઈએ તેમ તેમ વધુ મઝા આવતી જાય. પણ અત્યારે તો આપણે મુખ્ય વિભાગ જેવા થોડા શબ્દો બનાવીને અટકીએ.
દા.ત.
મુખ્ય વિષય,
મુખ્ય શિક્ષક,
મુખ્ય વડિલ,
મુખ્ય ન્યાયાધીશ,
મુખ્ય વક્તા,
મુખ્ય રસ,
મુખ્ય પ્રધાન વગેરે. તમે પણ પ્રયત્ન કરશો ને?
ઈ-વિદ્યાલયના મુખ્ય વિભાગમાં જશો તો ઘણા બધા વિભાગો જોવા મળશે. તેમાંથી તમને જે ખૂબ ગમે તે વિભાગમાં જઈ વાંચી, જ્ઞાન સાથે ગમ્મત મેળવજો.
આવજો.
દેવિકા ધ્રુવ.
સ્મરણની શેરીમાંથી….(૩) February 24, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment(૩) ગામડાનો મહોલ્લો અને ઘર
ગામડાનું એ ફળિયું. બિલકુલ સામે દરજીનું ઘર, ડાબા હાથે વાળંદનુ અને, જમણા હાથે ચાર-પાંચ ઘર છોડી ગાયો-ભેંસોની ગમાણ. પૂળા ખાતી ગાયો અને દૂધ દોહતા માજીને હું જોઈ રહેતી. ઘણી વાર સાંજે બા ખીચડી બનાવી મને દૂધ લેવા મોકલતા. અને હાં, તે જમાનામાં ગામમાં સાટા પધ્ધતિ હજી યે ચાલુ હતી. જો કે, કાણિયો પૈસો અને પીળી ચોરસ ઢબૂડી પણ ચલણમાં હતી. નાના/દાદા નાની ઉંમરમાં વિદાય થયેલાં તેથી બા મોટા પીળાં નળામાં રંગબેરંગી ખાટીમીઠી ગોળીઓ ભરી વેચતા અને લાલપીળીલીલી બંગડીઓના બદલામાં થોડા પૈસા પણ મળતા એવું યાદ આવે છે. પણ મોટેભાગે વસ્તુના બદલામાં વસ્તુનો સાટા વ્યવહાર ચાલતો. જીવન એમ જ ચાલતું. ઘરની પાછળ વાડો હતો અને તેમાં સરસ મઝાનું ગોરસઆમલીનું ઝાડ હતું. અને તેની પાછળના રસ્તે એક દેરી હતી જેનો ઘંટ સાંજે સંભળાતો અને દૂરથી કોઈ સંચાનો પ્ણ ઘમઘમ ઘરેરાટી જેવો અવાજ સંભળાતો. ગામમાં કોઈ વાહન ન હતું. પગપાળા કે આઘે જવાનું હોય તો ગાડાંમાં બેસીને જવું પડે અથવા ઘોડા પર.
થોડી ઘરની વાત કરું. લીંપણની ઓકળીવાળો ફ્લોર. ઓકળી એટલે ચડઉતર તરંગો જેવી લીંપણની અર્ધચન્દ્રાકાર ડીઝાઈન. મને રંગોળી અને ડિઝાઈન પાડવી નાનપણથી જ ગમે તેથી મેં પણ બાને જોઈ જોઈ ગારાથી ઓકળી પાડી લીંપ્યાનુ સ્મરણ છે. બહારની ઓસરીમાં દોરડા બાંધીને વચ્ચે પોતાના સાડલાઓમાંથી બનાવેલી નાની નાની ગાદીઓ મૂકીને તૈયાર કરેલો હિંચકો. નવરી પડું કે તરત જ હું એમાં જઈ મોટા મોટા હિંચકા ખાધા જ કરું. અત્યારે પણ ખાઉં છું, તરંગોના હિંચકા !!
રોજ રોજ તરંગની પાંખે, હું ઊડું છું, દૂરદૂર,જુદી,નવી સફરે ઉપડું છું.
ક્યારેક સંબંધની તો ક્યારેક લાગણીની, કુદરત ને ભીતરની સફરે ઉડું છું.
હિરા-મોતી ખૂબ ખોબે ભરી લાવીને, અમોલા ખજાને સ્નેહે સજાવું છું.
કલમની પીંછી લઇ ચીતરી વિરાટે, શબ્દોના રંગ લઇ પાલવડે વેરું છું.
પાછી મૂળ વાત પર આવું. ઓસરીના ખૂણામાં બે ત્રણ પાણીની ડોલ અને મોટું વાસણો ભરવાનું તગારું પડ્યું રહેતું. દબાવો તો દૂધ નીકળે એવી થોરની વાડ ઘરનું રક્ષણ કરતી. તે તરફ એક નાનકડા ખાડા જેવું કરી ગાય-કૂતરાને માટે ખાવાનું ભરતા. નિયમિત સમયે ત્યાં ગાય આવતી અને ખાતી. કૂતરા તો સતત અવરજવર કરતા રહેતા.
ઘરની અંદર ડાબા હાથે માટીનો ચૂલો, ત્રાંબા-પિત્તળના થોડા વાસણો, એક મોટો ઉનમણો, કલાડી અને લાકડીઓનો ભારી રહેતી. કાળી ઝીણી જાળીવાળું લાકડાનું કબાટ જેમાં રાંધેલું ધાન,વધે તો ઢાંકતા. કબાટ નહિ પણ એક ખાસ શબ્દ…કદાચ ઉલાળિયું,આગળું.ખામણિયું એવું કંઈક બા બોલતા. સામે ખોલવાનાં બારણાં નહિ પણ ઉપરથી એને ઉઘાડવાનું. ઘણીવાર બહુ વાયરો આવે ત્યારે કમાડનો આગળિયો વાસી દે એમ પણ કહે. કમાડની પાછળ ઠંડક વાળી જગાએ પાણીની માટલી, ઢાંકેલું બૂઝારું અને ડોયો પડી રહેતા. બાકી તો ઘઉં ભરવાના મોટા નળા વગેરે જેમાં કેરીઓ પાકવા માટે મૂકાતી. મોટાં કહી શકાય એ ઓરડામાં જ વાળું પછી, પથારીઓ પથરાય. વરસાદ ન હોય ત્યારે તો બહાર જ કાથીના ખાટલા ઢાળી સૂવાનું. ઘીથી લથપથતી ઢીલી ખીચડી ખાઈ, બિન્દાસ થઈ ખુલ્લાં આકાશ નીચે, ઠંડા પવનની લહેરખીઓ વચ્ચે સૂવાની,આહાહા…. શી મઝા હતી! ભાઈબેનો સાથે રમ્યાની બહુ ઓછી યાદો છે. ઝઘડ્યાની તો બિલકુલ યાદ નથી. કદાચ ઝઘડ્યા જ નથી. સંજોગોને કારણે બધા જ સમજુ થઈ ગયા હતા!! ઘરની પાછળના વાડામાં જે ગોરસઆમલીનું ઝાડ હતું તે નાનું પણ રળિયામણું હતું. આજે તો એ બધું જ જમીનદોસ્ત થઈ ગયું છે પણ હજી યે મનના માંડવે ગૂંજતું રહ્યું છે.
ગામની કાંતા,તારા,શકરી,કોકી વગેરે બેનપણીઓના ચહેરા એવા ને એવા જ યાદ છે પણ કોઈ છોકરો નહિ હોય? કોઈ સ્મરણમાં જ નથી! ગામમાં છોકરો ન હોય એવું બને કાંઈ? રસપ્રદ સવાલ જાગ્યો.પૂછવું પડશે કોઈને!
આટલી સ્મૃતિઓ પછી આ બદલાતા જતા સમય અંગે હવે એક વધુ વિચાર જાગે છે. કે, બદલાવ એ ખરેખર વિકાસ જ છે?!! આદિમાનવથી માંડીને આજસુધી પરિવર્તનની પ્રક્રિયા સતત ચાલ્યા જ કરી છે એ વાત તો સાચી. પણ સૌએ યથોચિત બદલાવને અપનાવવો જોઈએ અને તે પણ મૂળ મૂલ્યોની જાળવણી કરીને. પરિવર્તનને નામે પાયાને હચમચાવી ન જ દેવાય. જ્યાં જન્મ્યાં એ ભૂમિનો ચોરસ ટૂકડો,એ માબાપ, એ માહોલનું રતનની જેમ જતન કરવું જ જોઈએ. એ જ સાચી સમૃધ્ધિ છે, વૈભવ છે,ખજાનો છે, કાયમી સધવારો છે. આગળ ચાલો, ચાલતા રહો પણ સારું અને આપણું પોતીકું, સ્મરણના ખાનામાં ગોઠવી માણતા રહો. સાચો આનંદ ખરા મૂલ્યોમાં છે. એને મનથી જાળવવામાં છે. દેખાડા ખાતર કે ધન-ઉપાર્જન માટે થતી ધંધાકિય પ્રવૃત્તિઓમાં નહિ.
હું હંમેશા માનતી આવી છું અને કહેતી પણ આવી છું કે wealth ( money) is not and should never be a definition of happiness. No outside source can give a real happiness. happiness is mostly in knowing who you are, your foundation and cherishing it the same way. It is a feeling of pleasure and positivity.
માણ્યું તેનું સ્મરણ કરવું એ ય છે એક લ્હાવો.
ગામડાંની વાતો પછી માનસપટ પર ઉપસે છે ચિત્ર ૫-૬ વર્ષની વયનું. પણ તે હવે આવતા પ્રકરણમાં..
ઈ-વિદ્યાલય–૨ February 6, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment http://evidyalay.net/archives/109619
( ૨ )
પ્રિય ઈ-વિદ્યાર્થીઓ.
આજે કેવું સંબોધન કર્યું? ઈ-વિદ્યાર્થીઓ !
ઈ ( ઈલોક્ટ્રોનિક્સનો ) સમય છે ને? ઈ-મેઇલની જેમ..ઈ-વિદ્યાલયની જેમ..ઈ-બુકની જેમ..
આજે આપણે શબ્દ લઈશું, વિદ્યાલય.
આ શબ્દને પહેલા આપણે છૂટા પાડી દઈએ. વિદ્યા+આલય.મૂળ સંસ્કૃત શબ્દ છે.
વિદ્યા= શિક્ષા,જ્ઞાન અભ્યાસ. અને આલય=જગા,સ્થાન,ધામ,આવાસ,નિવાસ,સદન,ઘર,ગૃહ
એટલે કે, જ્યાં શિક્ષણ આપવામાં આવતું હોય તે જગા.
તેના બીજાં શબ્દો છે નિશાળ,શાળા,પાઠશાળા વગેરે. અંગ્રેજીમાં ‘સ્કૂલ’ કહેવામાં આવે છે.
વિદ્યા પણ બહુ પ્રકારની હોય અને વિદ્યા શબ્દના બીજાં પણ અનેક અર્થો છે. પણ મુખ્ય અર્થ જ્ઞાન છે. મઝા આવે છે તમને? થોડાં વધુ ઊંડા જવું છે? તો સાંભળો.
સંસ્કૃત ભાષામાં શબ્દોના મૂળને તેનો ધાતુ કહેવાય. હવે આ વિદ્યા શબ્દના મૂળમાં ‘વિદ’ (દ ખોડો) એટલે કે, विद्=જાણવું અને અર્થી એટલે કે ઈચ્છાવાળું. આમ, જેને જાણવાની ઈચ્છા કે જીજ્ઞાસા છે તેને વિદ્યાર્થી કહેવાય. વિદ્યાલયમાં જઈ વિદ્યા સંપૂર્ણ મળી જાય તેને વિદ્યાવાન કહેવાય. તમારે વિદ્યાવાન થવું છે ને બાળકો?
તે જ રીતે આલય શબ્દને પણ આ+લય એ રીતે સંસ્કૃતમાં છૂટો પાડવામાં આવે છે અને તેના પણ બીજાં ઘણાં અર્થો થાય. જેમ કે, આ= સુધી અને લય એટલે નાશ. એટલે કે નાશ પામે ત્યાં સુધી, છેક સુધી. એના ઉપરથી તમે જાતે જ કેટલાંક શબ્દો વિચારી જુઓ.
હિમાલય= હિમ+આલય
દેવાલય=દેવ+આલય
કાર્યાલય=કાર્ય+આલય
વિદ્યાલય=વિદ્યા=આલય.
આપણી માતૃભાષા કેટલી મઝાની છે, નહિ?
એક વાત યાદ આવી. હું બહુ નાની હતી. કંઈ પણ વાંચુ તો મનમાં બહુ સવાલો થાય. વાક્યમાં કોઈ એક શબ્દ પર ધ્યાન જાય.દા.ત. “તેઓ હિમાલય ફરવા ગયાં” વાંચ્યા પછી વિચાર આવે કે, હિમાલયને બદલે ‘શીતાલય’ કે ‘ટાઢાલય’ ના વપરાય?!! અર્થ તો એ જ થાય ને? હિમ એટલે ઠંડી, ટાઢ એટલે પણ ઠંડી અને શીત એટલે પણ ઠંડી. પછી મનમાં ને મનમાં હસવું પણ આવે. તમને પણ એવું થતું હશે ને? આ ઈવિદ્યાલયમાં એવા સવાલો પૂછવાની છૂટ છે હોં. તો અમને અને આ સુરેશદાદાને પણ ખબર પડે ને કે તમે વાંચ્યું!
બીજી પણ એક એવી જ વાત કહું. હસતાં,રમતાં ભણવાની બહુ મઝા આવે ને? મારા દીકરાનો દીકરો મને પૂછે કે, આપણે અંગ્રેજીમાં ૧૬,૧૭,૧૮ વગેરે નંબરોને સિક્સ+ટીન, સિક્સટીન કહીએ, સેવન+ટીન,એઈટ+ટીન અને નાઈન+ટીન કહીએ તો તે પછી ટેન+ટીન કેમ ના કહેવાય?!! સરસ અને વિચારવા જેવો સવાલ છે, હેં ને? તમે પણ આવા સવાલો કરો તો મને બહુ ગમે.
ચાલો બીજો એક શબ્દ લઈએ હવે?
તમે જે આ ઈ-વિદ્યાલયમાં ભણી રહ્યાં છો ને તેમાં ઈ-વિદ્યાલયના ચિત્રની નીચે ‘પ્રવેશ દ્વાર’ શબ્દ લખ્યો છે. બરાબર?
તેમાં પ્ર+વિશ+અ= પ્રવેશ અને દ્વાર=બારણું.
પ્ર એટલે આગળનું. અંગ્રેજીમાં જેને prefix કહેવાય છે ને તેને ગુજરાતી અને સંસ્કૃતમાં પણ ઉપસર્ગ કહેવાય છે.દા.ત. પ્રારંભ,પ્રગતિ,પ્રબળ,પ્રદર્શન. એ રીતે પ્રવેશ.
વિશ એટલે દાખલ થવું, અંદર જવું,આરંભ કરવો,શરૂઆત કરવી વગેરે.
પ્ર+વિશ+અ. અ એટલે નામ બનાવવા માટે લગાડાતો પ્રત્યાય. પ્રવેશ કરવો એક ક્રિયા છે. પણ પ્રવેશ એકલો કહેવો હોય તો તેને નામ બનાવવું પડે ને? ત્યારે અ લગાડાય. હવે ફરીથી આખો શબ્દ વાંચોઃ પ્રવેશદ્વાર. અંદર દાખલ થવાનું બારણું. એટલે હવે કોઈપણ વ્યક્તિને આ ઈવિદ્યાલયમાં શું શું છે તે જોવું હોય કે શીખવું હોય તો પ્રવેશદ્વારમાં જઈએ તો બધું જ જોવાય અને શીખાય. જેમ નિશાળે જઈએ અને બારણું ખોલીને દાખલ થઈએ તેમ જ.
પ્રવેશદ્વારને અંગ્રેજીમાં Entrance door અને હિન્દીમાં आगमन दरवाज़ा કે પ્રવેશદ્વાર પણ કહેવાય છે.
ચાલો, આજે અહીં ઘંટ વગાડી દઈ વર્ગ પૂરો કરીએ.
દેવિકા ધ્રુવ
ઈ-વિદ્યાલય–૧ January 30, 2019
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a commenthttp://evidyalay.net/archives/109514
ઈવિદ્યાલયના બાળકો માટે ખાસ…
પ્રિય બાળકો,
આજે વહેલી સવારે તમે યાદ આવ્યાં અને થયું તમારી સાથે કંઈક વાતો કરું. સૌથી પહેલા તો તમે આ ઈવિદ્યાલય પર જે ભણી રહ્યા છો તેને માટે અભિનંદન આપી દઉં. કારણ કે એમાં જાતજાતનું કેટલું બધું શીખવાનું મળે છે!
તમારી જેમ એમાંથી હું પણ શીખું છું હોં. એક વાત કહું ? મને સૌથી વધારે પ્રાર્થના વિભાગ ખૂબ ગમ્યો. તમને ખબર છે પ્રાર્થના એટલે શું? ચાલો એના વિશે થોડી વાતો કરીએ.
આમ તો પ્રાર્થના એટલે બે હાથ જોડીને, આંખો બંધ કરીને ભગવાન પાસે કંઈ માંગવું તે એવો એનો અર્થ થાય. આપણે સૌ નાનપણથી આ કરીએ છીએ અને એનો અર્થ પણ જાણીએ છીએ. પણ આજે આપણે એના વિશે થોડી વધારે વાતો જાણીએ.
એક નવાઈની વાત કહું? બહુ હસતાં નહિ. થોડું મલકી લેજો જરૂર. આપણે આ ’પ્રાર્થના’ શબ્દ કેટલી સહેલાઈથી બોલી શકીએ છીએ પણ અમેરિકનો કે બીજી પરદેશી પ્રજાને તો એ બોલતા પણ ન આવડે અથવા બહું અઘરી લાગે. કેવી નવાઈની વાત હેં?
હા,તો આ પ્રાર્થના શબ્દનું મૂળ ક્યાંથી આવ્યું? પહેલાં આ શબ્દને છૂટો પાડીએ.
પ્ર+અર્થ=અન+આ
સંસ્કૃત ભાષામાં પ્ર એટલે સૌથી સારું,ઉત્તમ,શ્રેષ્ઠ.
અર્થ એટલે માંગવું તે.
અન એટલે પણું+માંગવાપણું
આ એટલે સ્ત્રી જાતિનો પ્રત્યય. પ્રાર્થના કેવી કહેવાય.
આ રીતે આખો શબ્દ થયો પ્રાર્થના. પ્રાર્થનાના પણ ઘણાં શબ્દો છે. દા.ત. વંદના,સ્તુતિ કરવી, શ્લોક ગાવો, મંત્ર બોલવો, બંદગી કરવી, સ્તવન કરવું, વિનંતી કે અરજ કરવી, ભજન ગાવું વગેરે. વળી પ્રાર્થનાનો અર્થ માંગણી ખરી.પરંતુ ગમે તેની પાસે માંગીએ તે પ્રાર્થના ન કહેવાય. માત્ર ઈશ્વર સામે જે વાતો કરીએ, ઈચ્છા કરીએ, કોઈનું શુભ ઈચ્છીએ કે ક્યારેક કંઈક માંગીએ અને તે પણ ખરા દિલથી તેને જ પ્રાર્થના કહેવાય. હવે સવાલ થાય કે ઈશ્વર એટલે કોણ? બરાબર ને? તો એનો જવાબ એવો છે કે, કોઈએ એને જોયો નથી પણ દરેક ક્ષણે એનો અનુભવ થાય છે. એણે જ આખું જગત રચ્યું છે અને એણે જ આપણને આ વિશ્વમાં જન્મ પણ આપ્યો છે ને? તમારી સાથે આ વાત કરું છું ને બાળકો? તો પેલી પ્રાર્થનાની પંક્તિ સંભળાઈ કે “મંદિર તારું વિશ્વ રૂપાળું..સુંદર સર્જનહારા રે”.તો આ સર્જનહારને જે વિનંતી થાય કે એની પ્રશંસા થાય કે એની પાસે કંઈક માંગણી થાય અને તેનો આભાર પણ મનાય તેનું નામ પ્રાર્થના. પ્રાર્થનામાં ખૂબ શક્તિ છે પણ એ ખૂબ જ ભાવથી, અંતરથી થવી જોઈએ.
બીજી એક વાત એ કે પ્રાર્થના કોઈપણ જગાએ થાય અને કોઈપણ રીતે થાય. એવું જરૂરી નથી કે એ માત્ર મંદિરમાં જ થાય. હા, મંદિરમાં જઈને કરીએ તો એક સરસ મઝાનું પવિત્ર વાતાવરણ લાગે અને કદાચ સૌની સાથે ભાવપૂર્વક પણ થાય. પણ એ હંમેશા જરૂરી નથી. આપણે તો નિશાળોમાં પણ પ્રાર્થના કરીએ જ છીએ ને? અને ઘરમાં પણ. બરાબર? પ્રાર્થના ખરેખર તો ઈશ્વર સાથેનો સંવાદ છે. એ સાંભળે? એવો તમને સવાલ થશે. હા, એ ચોક્કસ સાંભળે. એની તો બહુ બધી વાતો છે અને ઘણી લાંબી છે. ક્યારેક એ વાતો પણ કરીશું. પણ આજે તો પ્રાર્થના વિશે જ વિચારીશું.
બીજું, તમને ખબર છે બહુ મોટી મોટી અને મહાન વ્યક્તિઓએ પોતાના અનુભવ પછી પ્રાર્થના માટે બહુ સરસ લખ્યું છે. કોઈકે કહ્યું છે કે, પ્રાર્થના સવારની ચાવી અને સંધ્યાકાળની સાંકળ છે. મહાત્મા ગાંધીજી તો કહેતા કે, પ્રાર્થના એ આત્માને સ્વચ્છ કરવાની સાવરણી છે. આપણા મોટા કવિ શ્રી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે કહ્યું કે, હે ઈશ્વર,મારા આનંદ અને શોકને હું સહેલાઈથી સહી શકું એવું મને બળ આપ, કોઈ સેવાનું કામ કરી શકું એવી મને શક્તિ આપ. કેટલી ઊંચી પ્રાર્થના?
આવી પ્રાર્થના કર્યા પછી મન ખૂબ પ્રસન્ન પ્રસન્ન થઈ જાય. હિન્દી ભાષામાં પણ એમ કહેવાય છે કે જિસકા રબ હો ઈસકા સબ હો. રબ એટલે કે જેને પ્રાર્થના કરીએ છીએ તે પરમ શક્તિ,ઈશ્વર. વળી કોઈકે તો એક મઝાની વાત કરી કે, પ્રાર્થના એ ઈશ્વરનો મોબાઈલ નંબર છે!!! તો તમે પણ મોબાઈલ સાથે જોડાશો ને?!! It is a greatest wireless connection and nearest approach to God.
મારી ગમતી એક પ્રાર્થનાઃ
ના માંગુ ધન વૈભવ એવા,મન દેખી મલકાય,
ભલે રહું હું દીન તોય લઉં ના,ગરીબ કેરી હાય !
એવું હૈયાનું બળ આપ, પ્રભુજી ! … માગું
ઉંચા નીચા ભેદ ન જાણું,સૌને ચાહું સમાન
સૌને આવું હું ખપમાં મુજ, કાયા વજ્ર સમાન
એવું શરીરનું બળ આપ, પ્રભુજી ! … માગું
કરતાં કાર્ય જગે સેવાનાં,જો કદી થાકી જવાય
કાયા થાકે મન નવ થાકે ,જીવતર ઉજળું
એવું મનનું બળ તું આપ, પ્રભુજી !
માંગુ હું તે આપ…
ચાલો, ફરી કોઈ બીજી વાત કરવા મળીશું. આવજો.
દેવિકા ધ્રુવ
સાત રંગનું સરનામું… December 22, 2018
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a commentગઝલકાર શ્રી,’શૂન્ય’પાલનપુરીના ૯૭-મા જન્મદિનપ્રસંગે, ઓમ કૉમ્યુનિકેશન અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીના સંયુક્ત ઉપક્રમે, તારીખ:૧૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૮,બુધવારના રોજ,સાંજે ૦૫-૩૦ કલાકે,આત્મા હૉલ,આશ્રમ રોડ,અમદાવાદ ખાતે યોજાયેલ સાહિત્યિક વ્યાખ્યાન ‘સાત રંગનું સરનામું’ પ્રસંગની થોડી તસ્વીરો..
‘શૂન્ય’પાલનપુરીના જીવન વિશે,શૂન્ય’પાલનપુરીના પુત્ર શ્રી તસનીમખાન બલુચ અને ‘શૂન્ય’પાલનપુરીની કાવ્યસૃષ્ટિ વિશે જાણીતા કવિશ્રી રઈશ મનીઆરે વક્તવ્ય આપ્યું હતું અનેસમગ્ર કાર્યક્રમનું સંચાલન કવિશ્રી મનીષ પાઠક’શ્વેતે’સંભાળ્યું હતું..
એકાંકી નાટકઃ ‘વિનોદ ભટ્ટ-સ્વર્ગલોકમાં’ June 27, 2018
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , add a comment
સ્થળ– ‘ધર્મયુગ’ કોલોનીનું એક નિવાસસ્થાન.
કથાબીજ– ‘પોઝીટીવ મીડિયા’ ના ચેરમેન શ્રી રમેશ તન્ના.
શિર્ષક : ‘વિનોદ ભટ્ટ-સ્વર્ગલોકમાં’
પાત્રો—
વિનોદ ભટ્ટ–
યમરાજાની પત્ની યમી-
ચિત્રગુપ્તની પત્ની- ચિત્રા-
હાસ્ય લેખકોઃ જ્યોતિન્દ્ર દવે,બકુલ ત્રિપાઠી,તારક મહેતા-
કથાબીજ– ‘પોઝીટીવ મીડિયા’ ના ચેરમેન શ્રી રમેશ તન્ના.
નાટ્ય રૂપાંતરઃ રાહુલ ધ્રુવ, દેવિકા ધ્રુવ અને સહાયક બધાં જ પાત્રો
સૂત્રધાર— દેવિકા ધ્રુવ..
_____________________________________________________________________
પ્રથમ દૃશ્ય
સાંજનો સમય છે. શ્રી વિનોદ ભટ્ટ ‘ધર્મયુગ કોલોની’માં આવેલા પોતાના નિવાસસ્થાને બેઠા છે. ઢળતી સાંજના આછા અંધારામાં ઓરડામાં કંઈક હલચલ થતી જણાય છે, કોઈ આકૃતિ આવતી દેખાય છે. અને…વિનોદ ભટ્ટ પૂછે છેઃ
****************************************************************************************************
વિનોદ ભટ્ટ– કોણ? કોણ છે?
યમી– હું યમી..
વિનોદ ભટ્ટ.- યમી? કોણ યમી?? કાંઈ ઓળખાણ નથી પડતી.
યમીઃ હું યમરાજની પત્ની યમી.
વિનોદ ભટ્ટ -ઓહોહો… પણ તમે ક્યાંથી? હું તો યમરાજની રાહ જોતો હતો!!
યમીઃ. તમે લોકોને બહુ એન્ટરટેઈન કર્યા એટલે તમારા માટે યમે મને મોકલી!
વિનોદ ભટ્ટ -લો કહો ત્યારે… આપણે તો અહીંથી જ સ્વર્ગલોક શરુ. કર્મના ફળની વાત સાચી હોં.
યમી- આ ઘોર કલિયુગમાં તમે ‘ધર્મયુગ‘ કોલોનીમાં રહો છો? કમાલ છો !
વિનોદ ભટ્ટ– કેમ એમાં શુ? હસે અને બીજાને હસાવે તે ઘર વસાવે. એનું નામ ‘ધર્મયુગ’.. અરે, તમને પણ હસાવીને પેટ
દુઃખાડી દઉ. કરવો છે અખતરો?
યમીઃ હા, હા, ચાલો મારી સાથે..તૈયાર છો ને?
વિનોદ ભટ્ટ– યમી….એક મિનિટ હોં.. ઊભા રહો. આ ઘર અને બીજાં બંગલાવાસીઓને છેલ્લી એકવાર જોઈ લઉં?
યમીઃ રહેવું છે હજી થોડાં વર્ષ ? લાગવગ લગાડું? વોટ્સેપ પર મેસેજ મોકલી દઉં?
વિનોદ ભટ્ટ -ના, રે ના, હવે બહું થયું, કૈલાસ ગઈ, હમણાં નલિની ગઈ, તેમને મળવાની ઉતાવળ છે. જ્યોતિન્દ્ર દવે, બકુલ ત્રિપાઠી, તારક મહેતાનેય મળવું છે. અને યમી..તમને જાણીજોઈને બેન નથી કહેતો. નહિ તો પાછા આપણને એન્ટરટેઈન કરવાની અગવડ પડી જાય! હં… તો હું એમ કહેતો હતો કે…અરે..( માથું ખંજવાળતાં) શું કહેતો હતો…આ તમને જોઈને ભૂલી ગયો બધું.
યમીઃ તમે એમ કહેતા હતા કે, જ્યોતિન્દ્ર દવે, બકુલ ત્રિપાઠી, તારક મહેતાનેય મળવું છે …
વિનોદ ભટ્ટ -હા તે બધાનેય મળવું છે અને અહીં આમેય બધુ સેટ થઇ ગયું છે. નવા હાસ્યલેખકો પણ ઉત્તમ લખતા થઈ ગયા છે. તેમના માટે પણ જગ્યા કરવી પડે. ચાલો, તમતમારે… આપણે રેડી છીએ.”
યમીઃ ઊભા રહો, જરા ગાંઠિયા ખાઈ લઉં.
વિનોદ ભટ્ટ- હા, એ પહેલું હો.. ગાંઠિયા અને ચહા વિના વાહન ના ચલાવી શકાય, તો તમારે તો આવડો મોટો પાડો ચલાવવાનો છે.
યમીઃ (હસીને) પાડો નથી,પાડી છે.. તમારે માટે બધી જ સ્ત્રીઓ!
વિનોદ ભટ્ટ —આ તમારી પાડીને તો ગાંઠિયા નથી ખવડાવતા ને ! “
યમી હસી પડી., ના, ના, પાડી તો લીલા ઘાસ વિના બીજું કશું ખાતી નથી.
વિનોદ ભટ્ટ-, અમારા દેશના રાજકારણમાં દાખલ કરી દો, બધુ ખાતી થઈ જશે.
દૃશ્ય ૨—
સૂત્રધાર—(આમ વિનોદ ભટ્ટ યમીની પાછળ પાડી પર બેસીને, મજાક કરતા કરતા યમલોકમાં પહોંચે છે..)
યમીઃ લો, તમે અમારા લોકમાં આવી પહોંચ્યા હવે. અરે, ચિત્રા,ઓ ચિત્રા …(બૂમ પાડી બોલાવે છે.)
યમી-( વિનોદ ભટ્ટને ચિત્રાને સોંપતાં કહ્યું-) આમનો હિસાબ-કિતાબ કરીને જ્યાં મોકલવાના હોય ત્યાં મોકલી દેજો.
વિનોદ ભટ્ટ-.– આ ચિત્રા વળી કોણ છે?
યમીઃ યમની યમી અને ચિત્રગુપ્તની ચિત્રા ! એ તમારો બધો હિસાબ જોશે.
(ચિત્રાએ મોટો ચોપડો કાઢ્યો._)
ચિત્રા– નામ ?
વિનોદ ભટ્ટ –“વિનોદ”
ચિત્રા–“કેવા ? “
વિનોદ ભટ્ટ –“એવા રે અમે એવા”
ચિત્રા-“એમ નહીં,જ્ઞાતિએ કેવા ?”
વિનોદ ભટ્ટ –” અહીં પણ લોકશાહી છે? અહીં પણ જ્ઞાતિવાદ ચાલે છે? “
ચિત્રા–અરે, આખું નામ તો કહેવું પડે ને ! પૃથ્વીલોકમાં વિનોદ કુલ ૬૭૫૮૩ છે.”
“વિનોદ ભટ્ટ—( હસીને કહે છે) હવે ૬૭૫૮૨ થઈ ગયા. મારું આખું નામ વિનોદ ભટ્ટ.”
ચિત્રાએ ચોપડો ફંફોસવા માંડ્યો.
ચિત્રા–” હિસાબમાં તો કિતાબો જ કિતાબો છે. આટલું બધું લખ્યું છે ?”
વિનોદ ભટ્ટ–..કેમ “વધારે લખાઇ ગયું છે? ઓછું લખે એને જ સ્વર્ગ લોક મળે એવી કોઈ યોજના છે ?”
ચિત્રા—( થોડી) અકડાઈ, વિનોદભાઇ, જે ઓછું કે વધુ નહીં, પણ સાંભળો.. ઉત્તમ લખે તેને સ્વર્ગ લોક મળે. ફેસબુક પર લખે એના માટે કડક ધોરણો છે. બાય ધ વે, તમે તો લોકોને બહુ હસાવ્યા છે.”
“વિનોદ ભટ્ટ-_( ચિત્રાના ખભા પર હાથ મૂકીને) જો દોસ્ત, લખવાનું કામ આપણું, હસવાનું કામ વાચકોનું.”
ચિત્રા— (ગળગળી થઇ) સાહેબ, મેં પણ તમને બહુ વાંચ્યા છે, હોં..
વિનોદ ભટ્ટ –(આંખ મીંચકારી) તો પછી હિસાબકિતાબમાં થોડું ધ્યાન રાખજો.
ચિત્રા–સાહેબ, તમારા જેવા હાસ્યવિદ્ સ્વર્ગલોકમાં આવે એ તો તેના ફાયદામાં છે. હાસ્ય વગરનું તો સ્વર્ગ પણ નકામું છે.
વિનોદ ભટ્ટ –અચ્છા તો તમે ગુણવંત શાહને પણ વાંચ્યા એમ ને.. પણ એમને લાવવાની ઉતાવળ ના કરશો.. દિવ્ય ભાસ્કરમાં એક સાથે બે કોલમો બંધ થાય તો સંપાદકને તકલીફ પડે.
ચિત્રા—સાહેબ, આ બધુ તમારે ઉપર, યમરાજાને કહેવું પડે. હું તો હિસાબની વ્યક્તિ અને તે પણ તમારા જેવા ખાસ
માણસોને માટે જ.. પૃથ્વીલોક પર જેવું કરો તેવું અહીં ભરો.
ચિત્રા— (પોતાના નાક પર આંગળી મૂકીને કહે છે) હવે વિનોદભાઈ થોડી વાર મનમોહનસિંહ થઈ જજો. હું તમારો હિસાબ જોઈને તમને તમારું નવું સરનામું ફાળવી દઉં.
(ચિત્રાને વિનોદભટ્ટનાં હિસાબ કરતાં વાર લાગી એટલે)
વિનોદ ભટ્ટ —- તમે યાર, હજી આ ચોપડા છોડતા નથી. કોમ્ય્યુટર લાવી દો ને… બધું ઓનલાઇન કરી નાખો.
ચિત્રા–(ચશ્માં સરખાં કરતાં)– એ માટે અનેક મિટિંગો થઇ ગઇ છે. ઠરાવો પાસ થઇ ગયા છે, પણ છેવટે એવું નક્કી થયું છે કે મોદી અહીં આવશે ત્યારે એ જ બધું કરશે, આપણે ખોટી મહેનત કરવી.”
વિનોદ ભટ્ટ (હસતાં હસતાં)–“એ અહીં આવવાને બદલે તમને ત્યાં ના બોલાવી લે એનું ધ્યાન રાખજો…હવે મારો વિભાગ મને ફાળવી દો…
ચિત્રા (હસતાં હસતાં),” બોલો, નર્કમાં જવું છે કે સ્વર્ગમાં ?”
વિનોદ ભટ્ટ –વારાફરતી બન્નેનો અનુભવ કરી શકાય તેવું કોઇ પેકેજ નથી ?
ચિત્રા–“ના, અહીં સાહિત્ય એકેડેમી કે સાહિત્ય પરિષદ જેવું ના હોય. અહીં તો કોઇ એકમાં જ જવું પડે. તમારાં હાસ્યકર્મોને આધારે તમે સ્વર્ગલોકમાં જઇ શકો તેમ છો”.
વિનોદ ભટ્ટ ––તો યાર, ત્યાં લઈ લો. મારો કોલમ લખવાનો સમય જતો રહેશે તો‘દિવ્યભાસ્કર‘માંથી સંપાદક ફોન કરી કરીને માથું ખાઇ જશે.”
ચિત્રા–“તમે કહેતા હોય તો, તેમને અહીં બોલાવી લઇએ.”
વિનોદ ભટ્ટ ––“ના, ના. ” જરા ઉભા રહો, આ વોટ્સેપ જોઈ લઉ.
(બન્ને જણ વાતો કરતા હોય છે ત્યારે ચિત્રા પર વોટ્સએપ મેસેજ આવે છે. મેસેજ વાંચીને તે વિનોદભાઇને કહે છે,)”
ચિત્રા– આ મારો પણ વોટ્સેપ આવ્યો, લો. (વાંચતા વાંચતા) તમને જ્યોતિન્દ્ર દવે,તારક મહેતા,બકુલ ત્રીપાઠી યાદ કરે છે, જાઓ, સ્વર્ગલોકમાં સિધાવો.”
દૃશ્ય-૩
સૂત્રધાર–(ચાર-પાંચ સૂરજ એક સાથે ઉગ્યા હોય એવું અજવાળું છે, લતાઓ, વનલતાઓ, અનેક પ્રકારના છોડ, વિવિધ પ્રકારનાં પુષ્પો અને લીલાંછમ પાનથી શોભતાં વૃક્ષોથી વાતાવરણ છલકાઈ રહ્યું છે. સુંદર અપ્સરાઓ ડીજેના તાલે નૃત્ય કરી રહી છે. ના ઓળખી શકાય તેવા એક સુંદર વૃક્ષ નીચે જ્યોતિન્દ્ર દવે આરામ ખુરશી પર સૂતા છે, તેમની બાજુમાં બકુલ ત્રિપાઠી અરધા બેઠા અને અરધા સૂતા છે, તારક મહેતા પાન ખાતાં ખાતાં ઝાડની ડાળી પર લગાડેલા હીંચકા પર ઝૂલી રહ્યા છે. જ્યોતિન્દ્ર દવે વિનોદભાઈને ભાવથી આવકારે છે.)
જ્યોતિન્દ્ર દવે–“આવો, વિનોદ આવો,” (જ્યોતિન્દ્ર દવેએ વિનોદ ભટ્ટને આવકાર્યા.)
વિનોદ ભટ્ટ —બધાંને વંદન. તમને બધાને એકસાથે આ રીતે સ્વર્ગલોકમાં મળીને આનંદ થયો. ” અહીં આવીને તમે યુનિયન કરી નાખ્યું છે? (વિનોદ ભટ્ટે તારક મહેતાની બાજુમાં સ્થાન લેતાં પૂછ્યું.”)
જ્યોતિન્દ્ર દવે —ના રે ના “નર્કમાં સ્વર્ગનો અને સ્વર્ગમાં પણ નર્કનો અનુભવ કરી શકાય એટલે સંચાલકોએ હાસ્ય લેખકોને એક સાથે રાખ્યા છે.” અમે યુનિયન નથી કર્યું હો ભઈલા…..
બકુલ ત્રિપાઠી—(વિનોદભાઇના દેહ પર નજર કરતાં) “વિનોદ, તમે બહું સૂકાઇ ગયા લાગો છો ? ”
વિનોદ ભટ્ટ –-“બકુલભાઈ, સૂકાઈ ગયો એટલે તો અહીં આવ્યો, નહીંતર તો પૃથ્વીલોક પર જ ના રહેત ? પણ તમારી હાઈટ અહીં સ્વર્ગમાં પણ ના વધી હો બકુલભાઈ”.
બકુલભાઈ—( હસતાં હસતાં જવાબ ) તમે અહીં આવવાના હતા એટલે…બાકી આમ તો થોડી વધી હતી!
તારક મહેતા—( વિનોદ ભટ્ટના ખભા પર હાથ મૂકી)—વિનોદભાઈ, સારું થયું તમે અમારી સાથે આવી ગયા. મજા આવશે હવે…!”
વિનોદ ભટ્ટ —.”તે અહીં સ્વર્ગમાં મજા લેવી પડે છે ? અહીં પરમેનેન્ટ મજા નથી હોતી ?”
જ્યોતિન્દ્રભાઇ –“પહેલા એવું હતું, પણ હવે વોટસેપ અને ફેઈસબૂકને કારણે સ્થિતિ બદલાઇ ગઈ છે.
તારક મહેતા – સારુ, સારુ.. એ વાત જવા દો. હવે એમ કહો કે રતિલાલ બોરીસાગર ત્યાં કેમ છે?
વિનોદ ભટ્ટ–.—“એકદમ મજામાં છે. તેમના નામે સાવરકુંડલામાં હોસ્પિટલ થઇ છે ત્યારથી તેમની તબિયત ફૂલગુલાબી રહે છે. બાબા રામદેવનું શીખવાડેલું શવાસન અને કપાલભાતિ દરરોજ 30 મિનિટ કરીને યમરાજાને દૂર રાખે છે. હમણાં ૩૦-૩૫ વરસ અહીં આવે તેમ લાગતું નથી!”
જ્યોતિન્દ્ર –એકાદો સારો હાસ્યલેખક તો ત્યાં રાખવો જોઈએ.( થોડી વાર વિચારી)
જોકે બીજા ઉત્તમ કાર્ય કરી રહ્યા છે. મધુસુદન પારેખ, અશોક દવે, શાહબુદીન રાઠોડ, જગદીશ ત્રિવેદી, હરનીશ જાની આ બધા લખી રહ્યા છે. વિનોદ્ભાઈ, તમે મારા કરતાં પૃથ્વી પર બે વર્ષ વધારે રહ્યા. હું ૭૮એ અહીં આવ્યો હતો તમે એંશીએ આવ્યા. આ તારક મહેતા ૮૭માં વર્ષે આવ્યા હતા. બકુલ ત્રિપાઠી ૭૭મેં આવ્યા. મધુસુદન પારેખ ૮૫ વર્ષે હજી જામેલા છે, આમ તો રતિલાલ બોરીસાગરને ૮૦ થઇ ગયાં છે, પણ એ બન્ને શતાયુ થાય તેવી શક્યતા છે.
બકુલભાઈ–” ના, ના, બધા હાસ્યલેખકો અહીં ભેગા થાય એ ઉચિત ના કહેવાય, થોડાને ત્યાં પણ રહેવા દો”
ચિત્રા–, વિનોદ ભટ્ટ સાહેબ… કૈલાસબહેન અને નલિનીબહેન પણ અહીંયા જ છે.
વિનોદ ભટ્— ઓહોહો…ઓહોહો…લાગવગ લગાવો ત્યારે. મને ત્યાં જ લઈ જાવ ને ભાઈ.
ચિત્રા—ચાલો,ચાલો લઈ જાઉં. એ લોકો પણ તમને યાદ કરી રહ્યાં છે.
વિનોદ ભટ્ટ (ઊભા થાય છે, ઉતાવળે પગલે જતાં જતાં બોલે છે)_ હાશ.. ઘણાં વર્ષે બન્નેને એકસાથે મળીશ.
પરમ શાંતિ…
સ્ટેજ પર અંધકાર છવાય છે અને પડદો પડે છે.
સૂત્રધાર—અને… વિનોદ ભટ્ટ આ રીતે શાંતિથી સ્વર્ગલોકની મઝા માણે છે…
———————————————————–
પોઝિટિવ મિડિયા.. રમેશ તન્નાના લેખ પરથી નાટ્યરૂપાંતર.
“કલમને કરતાલે”… April 22, 2017
Posted by devikadhruva in : Uncategorized , 2 comments“ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય” દ્વારા પ્રકાશિત
મારો કાવ્યસંગ્રહ “કલમને કરતાલે”…
published a book of poems by Gurjar Granthratna Karyalay,Ahmedabad.
Kalamne Karatale…..
