jump to navigation

સ્મરણની શેરીમાંથી-૪ March 1, 2019

Posted by devikadhruva in : સ્મરણની શેરીમાંથી.. , trackback

(૪) ઉછેર/મહોલ્લો/મિત્રો

 

ગામડાંની  વાતો પછી માનસપટ પર ઉપસે છે ચિત્ર ૫-૬ વર્ષની વયનું. પિતાજી અમદાવાદના વતની એટલે મારો ઉછેર પણ ત્યાં જ.

  અમદાવાદની સાંકડીશેરીમાં આવેલ ઝુંપડીની પોળનું એ ઘર. ઘર તો ભાડાનું પણ લાગે સાવ પોતાનું. ૨૩ વર્ષની ઉંમર સુધી ત્યાં જ વસવાટ. પોળમાં દસ ઘર. દરેક બે-ત્રણ માળના ઘરમાં બે કે ત્રણ કુટુંબ રહે. બધાં એકબીજાંને જાણે. બારણાં ખુલ્લાં અને સૌ સરસ રીતે હળેભળે.  ગોર્યો (ગૌરી વ્રત) ટાણે  અમે સરખી સરખી સહિયરો વાંસની નાની નાની ટોપલીઓમાં ઘઉંના જવારા સમૂહમાં ઉગાડતાં, પૂજા અને ઉપવાસ સાથે કરતાં, સાંજે માધુબાગમાં, કાંકરિયા કે કદીક વિક્ટોરિયા ગાર્ડનમાં પોળની આગેવાન સ્ત્રીઓ સાથે ફરવા જતાં, મેંદી સાથે મૂકતાં, વરસાદ પડે બહાર નીકળી પોળમાં સાથે પલળતા, સીઝનમાં અથાણાં,પાપડ,સારેવડા એક જ ઘરમાં ભેગાં થઈ સૌ સાથે બનાવતાં.

 

દિવાળી-હોળી વગેરે વાર-તહેવારો પણ સમૂહમાં જ ઉજવાતાં. વાડકી વહેવાર તો એકદમ સ્વાભાવિક. ઉનાળાની ગરમીના દિવસોમાં નાની અમસ્તી અમારી ખડકીમાં સાંજે પાણી આવે એટલે ૬ વાગ્યે સૌ સાવરણા લઈને પોળ ધોતા અને  ચાર-પાંચ સ્ત્રીઓ મોટા સગડા પર મોટાં તપેલામાં ખીચડી અને બટાકાનું શાક રાંધતા. બધા ઘેરથી પોતપોતાની થાળી વાડકી લઈને આવે અને સાથે જમતાં.  અમે બેનપણીઓ પણ ઉપર અગાશીમાંથી એકબીજાંને ઘેર સૂવા જતી. Really, It takes village to raise a child. સમૂહની આ મઝાથી આજની પેઢી કેટલી વંચિત છે? પૂર્વ કે પશ્ચિમ, કોઈપણ દેશના બાળકોને માટે આ જ પરિસ્થિતિ છે. સંયુક્ત કુટુંબના હિમાયતી ન હોઈએ તો પણ આસપાસનાનો સથવારો કોઈપણ ઉંમરે જરૂરી હોય છે જ. સાથે ન હોઈએ પણ પાસપાસે રહીએ તેના ફાયદાઓ તો છે જ.

 

ઘરની અંદરની ખટમીઠી યાદો ક્યારેય એના યથાવત રૂપમાં વ્યક્ત કરી શકાય?!. નાના ઘરમાં ૧૦ માણસોના સહવાસના સ્મરણો આજ સુધી શ્વાસની જેમ સાથે જ રહ્યાં છે. ક્યારેક રડાવ્યાં છે, ક્યારેક હસાવ્યાં છે, છતાં સતત મહેંક્યાં છે. કુંભારના ચાકડાની જેમ બધાં જ ભાઈબહેનોને તાવ્યાં છે, ટીપ્યાં છે, કસ્યાં છે અને એ રીતે દરેકને પોતપોતાના સ્વત્વ પ્રમાણેના આકારે ઘડ્યાં છે. એ ઘરની એક એક ભીંત, ફર્શનો પથ્થર, ગોખલાં,ઓરડી, છજું, અગાશી, છાપરું, આજે પણ જ્યાં હોઈએ ત્યાં આવીને વાતો કરે છે. એ મહોલ્લો, ખડકી, બાલભવન, લાયબ્રેરી… ઘણું બધું.

સાંકડીશેરી, આશાપુરીનું મંદિર અને ઝુંપડીની પોળ..આટલી અમારી દૂનિયા. વેકેશનોમાં ઘણાં બહારગામ જતા, દરિયાકાંઠે જતાં પણ અમે તો પોળમાં જ બિલ્લા, ખોખાં, લક્ટીઓ, કુકા, દોરડાં, પગથિયાં અને ઓટલા ઉપર  જ  કેરમ કે પત્તા  છોકરા-છોકરીઓ સાથે રમતાં. બહુ બહુ તો મોસાળ જતાં.

 

આજે  સ્પષ્ટપણે સમજાય છે કે, અણસમજમાં એ જીંદગી પણ જીવાઈ ગઈ. જેવી મળી તેવી.. કારણ કે,દરેકને માટે જીંદગી તો સમયના પાટા પર સતત ચાલતી ગાડી છે. એ કોઈની રાહ નથી જોતી. કદી લાગે સફર સુહાની છે,તો કદી લાગે અમર કહાની છે. એ વેળાવેળાની છાંયડી છે. સંજોગની પાંખે ઉડતી પવનપાવડી છે. જીંદગી તો જી-વન છે. જીવની અપેક્ષાઓનું વન..એમાં ફૂલો ભરી બાગ કરો, કે કાંટાભરી વાડ કરો, જંગલ કરો કે મંગલ, મધુરી કહો કે અધૂરી ગણો, મનની સમજણનો સાર છે, બાકી તો જાદુગરનો ખેલ છે !!!!!

 

જેવી મળી આ જીંદગી જીવી જવાની હોય છે. સારી કે નરસી જે મળી, શણગારવાની હોય છે.
ના દોષ દો ઈન્સાન યા કિસ્મત તમે, પળ પળ અહીં દુલ્હન સમી સત્કારવાની હોય છે.

ટાગોરનું એક સરસ વાક્ય છે કે પગમાં ગૂંચો પડી હોય ત્યારે કૂદમકૂદ કરવાથી કંઈ નહિ વળે. નીચે બેસી, શાંતિથી અને ધીરજથી એક એક ગાંઠને ખોલતા જવાથી જ ગૂંચો ઉકેલી શકાશે. સ્વજન કે સ્નેહીનો સાથ હોય તે સારું જ છે. પણ ખરું કામ અને મહેનત તો વ્યક્તિએ પોતે જ કરવાની હોય છે. કર્મ એ જ ધર્મ અને જીંદગીનો મર્મ પણ એ જ. સારાં ખોટાંની સમજ અને દરેક અવસ્થામાં યોગ્ય વર્તન એ જ સાચું શિક્ષણ.

 

દાદીમાની વાર્તાઓએ મારી કલ્પના શક્તિને નાનપણથી જ ખીલવી. એ મને બહુ કામ કરાવતા પણ વાર્તાઓ સરસ કહેતા. મને બહુ મઝા આવતી. કેટલીક તો એ પોતે ઘડી કાઢતા. હું પણ આજે એવું જ કરું છું! મા પાસેથી મળેલાં બી બાથી સીંચાયાં. બાનું વ્યક્તિત્વ, આવડત અને નીતિનિયમો મને ગમતાં. પ્રેમ તો મા માટે જ સૌથી વધારે. મા ક્યારેય કોઈના વિશે ખોટું વિચારતી નહિ,  કોઈના માટે ખોટું બોલતી નહિ અને ઘણું સમજી લેતી પણ શાંત રહેતી, સહન કરતી. એ બધું કરવું કેટલું અઘરું છે તે આજે હર પળે અનુભવાય છે. મા પરિશ્રમી પણ ખૂબ જ. અમેરિકામાં એને કામ કરવાની જરાયે જરૂર હતી નહિ છતાં યે એ કંઈક ને કંઈક શોધી કાઢતી અને કામ કરતી.,અર્થ-ઉપાર્જન કરતી. એના વિશે મેં પુસ્તક લખ્યું છે તેથી અહીં વધુ નથી લખતી. કીબોર્ડ કે કલમને ભીંજવવાંનો શો અર્થ?.

 આજે યાદ કરી જ છે તો એને માટેની એકાદ કવિતા અહીં ટાંકી દઉ.

માર્ચનો મહિનો ફરે ને મા મને બહુ યાદ આવે.
એક ઝીણી વેદના હૈયું હલાવી બહાર આવે.

આમ તો સૌ કહે છે, કુદરતમાં વસંત આવીને ખીલી,
કેમ સમજાવું  કે, મારા મનમાં ખરતા પાન આવે.

હાડ, લોહી, ચામ સઘળું જેનું અમને આ મળ્યું છે,
એને માટે કંઈ કર્યું નહી, આજ એવું ભાન આવે.

રોજ કાગળ-પેન લઈ  શાંતિથી ને ધીરે ધીરે એ,
કંઈક લખતી ને પછી થોડુંક હસતી, યાદ આવે.

ઘર મહીં નીચે ઢળી ને કેવી ક્ષણમાં એ ઉપર ગઈ!
ને ‘છે’માંથી તો ‘હતી’ થઈ ગઈ, મા તુજ વિણ તાણ આવે.

‘પંખીને ચણ, તુલસી જળ, ગાયોને પૂળા,આપતી તું
હર પળે ઝંખુ  કે આ દિલે  સતત એ ગાન આવે.

માગું તો માંગુ, એ કે તુજ જેવી મુજમાં ઝાંય આવે..
માર્ચનો મહિનો ફરે ને મા,  મને બહુ યાદ આવે.

 

આવતા પ્રકરણમાં નિશાળ,શિક્ષકો અને મિત્રોની જીવનમાં પડતી અસર વિશે વાતો…

Comments»

1. શૈલા મુન્શા - April 4, 2019

ઝુંપડીની પોળ સાથે મારે પણ સંબંધ છે. મારા પપ્પા પણ ઝુંપડીની પોળમાં જ રહેતા હતા, અને મમ્મી પરણીને એ જ ઘરમાં આવી હતી. પપ્પા તો અમને છોડી જલ્દી પ્રભુને ધામ પહોંચી ગયા. અમે મુંબઈ હતાં પણ દાદાજીને મળવા હું પરણી ત્યાં સુધી એમને મળવા ઝુંપડીની પોળે જતી હતી. તમારી સાથે સાથે હું પણ સ્મરણોની શેરીમાં આંટો મારી આવી.


Type in

Following is a quick typing help. View Detailed Help

Typing help

Following preferences are available to help you type. Refer to "Typing Help" for more information.

Settings reset
All settings are saved automatically.